Τοπική Λαογραφία

Το Πανηγύρι της Αγι’ – Αγάθης
 

Σ' αφήνω την καληνυχτιάΑγι’- Αγάθη μου γλυκιά.Ρίχνω και μια κουμπουριά.να πέσουν τ’ άρματα,γεια σου, Αρχόντισσα Κυρά.
1. Γενικά
      Κάθε καλοκαίρι, στην καρδιά ακριβώς του Αυγούστου, το Αιτωλικό, απ’ άκρη σ’ άκρη, ζει και αναπνέει στους ρυθμούς του ζουρνά και του νταουλιού. Οι Αιτωλικιώτες γιορτάζουν την Αγι’- Αγάθη τους και πανηγυρίζουν. Ένα πανηγύρι με πολύ σύνθετο χαρακτήρα, όπου το θρησκευτικό στοιχείο συνυφαίνεται με το ιστορικό, το κοινωνικό και το συμβολικό. Μια ολάκερη παράδοση που κρατά και αντιστέκεται ακόμη πεισματικά στον φθοροποιό χρόνο και στα ξενόφερτα πολιτισμικά στοιχεία. Χαρακτηριστικό του η ιδιαίτερη τελετουργία και ο τόσο αναπαραστατικός χαρακτήρας του.

2. Ιστορικά στοιχεία
      Από πλευράς γένεσής του λογίζεται ως το παλαιότερο και ιστορικότερο, με τη μορφή αυτή, πανηγύρι της Κάτω Αιτωλίας. Σύμφωνα με την παράδοση είναι η συνέχεια ενός άλλο μεγάλου πανηγυριού, αυτό της Ψηλής Παναγιάς, με καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα, του οποίου οι ρίζες χάνονται στην άχλη της ιστορίας και που γινόταν στις 23 Αυγούστου στην ομώνυμη κορυφή του Ζυγού.
      Ο ιστορικός χαρακτήρας προστέθηκε στο πανηγύρι το 1835 προκειμένου να τιμηθούν όσοι έπεσαν στον επαναστατικό αγώνα του Αιτωλικού. Για το σκοπό αυτό καθιερώθηκαν αναμνηστικές γιορτές με αρματωμένους στους χώρους εκείνους που διαδραματίστηκαν τα σημαντικότερα γεγονότα της τοπικής ιστορίας. Το γεγονός το οποίο συνδέει τον τόπο με την τέλεση του πανηγυριού έχει σχέση με την πτώση του Αιτωλικού.
      Μετά την πτώση του Ντολμά, στις 28 του Φλεβάρη του 1826, και λίγο πριν το Αιτωλικό πέσει στα χέρια του Ιμπραήμ, τα γυναικόπαιδα, για να γλιτώσουν, μεταφέρθηκαν με γαϊτες στη βόρεια πλευρά της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού και εκεί λίγο πιο κάτω από το σημερινό εκκλησάκι της Αγι’ - Αγάθης, προδομένα από τα κλάματα των μωρών έπεσαν στα χέρια των Τούρκων. Σε ανάμνηση, λοιπόν, αυτού του γεγονότος αποφάσισαν μεταξύ των άλλων εκδηλώσεων να ανεβαίνουν και να πανηγυρίζουν και στο σημερινό εκκλησάκι της Αγι’ – Αγάθης, χτισμένο περίπου γύρω στο 1840.

3. Η οργάνωση του πανηγυριού
     
Η ψυχή του πανηγυριού και ο κορμός, γύρω από τον οποίο πλέκεται αυτό, είναι οι αρματωμένοι και οι καβαλαραίοι, που συμμετέχουν στο πανηγύρι κατά παρέες, ολιγομελείς, δηλαδή, και με στρατιωτική πειθαρχία ομάδες, αποτελούμενες από 15 έως 20 άτομα, οργανωμένες σύμφωνα με τα πρότυπα των κλέφτικων ομάδων του ’21. Η κάθε μια έχει τον αρχηγό της, τον καπετάνιο, τον πρώτο μεταξύ των ίσων.
      Οι αρματωμένοι συμμετέχουν ντυμένοι όπως οι παλιοί κλέφτες κι οι αγωνιστές του ’21. Σφίγγουν στη μέση τη χιονάτη φουστανέλα, φορούν γιλέκο χρυσοκέντητο και βάζουν στο κεφάλι χρυσοκεντημένη σκούφια. Έχουν τσαρούχια με πλουμιστά γαντζούδια, κρεμούν ασημένιες παλάσκες, κιουστέκια και ασημοσουγιές και φέρνουν όπλα: καριοφίλια, κουμπούρες, μαχαίρια και γιαταγάνια. Οι έφιπποι ή καβαλαραίοι, δίνουν ζωντάνια στο πανηγύρι ιππεύοντας περήφανα άλογα.

4. Το Πανηγύρι σήμερα.
     
Το πανηγύρι στο Αιτωλικό κορυφώνεται στις 23 Αυγούστου αλλά η προετοιμασία του αρχίζει από το δεκαπενταύγουστο. Την ημέρα αυτή συγκροτούνται οι παρέες και οι πανηγυριστές βάζουν το ‘’ρεφενέ‘’, τα χρήματα δηλαδή που θα χρειαστούν, για να καλυφθούν τα έξοδα τις παρέας. Το γλέντι, στους ήχους του ζουρνά και του νταουλιού, διαρκεί όλη τη μέρα και όλο το βράδυ με μια ανάπαυλα το απόγευμα.
      Στο διάστημα, που μεσολαβεί από τις 16 έως τις 19 Αυγούστου, οι παρέες κάνουν τις τελικές ετοιμασίες.

      Στις 20 Αυγούστου το πανηγύρι αρχίζει. Οι παρέες, κατά το βραδάκι, συγκεντρώνονται στα στέκια τους για το ολονύχτιο γλέντι. Αυτή τη μέρα βάζουν στα τραπέζια τους τα ‘’αγκωνάρια‘’, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν το γλυκό ριβανί.
      Στις 21 Αυγούστου και από νωρίς το πρωί γίνεται το αρμάτωμα και η μάζωξη των αρματωμένων. Ο καπετάνιος συνοδευόμενος από τη ζυγιά περιδιαβαίνει τα σπίτια των αρματωμένων και συγκεντρώνει έτσι την παρέα του. Αφού όλοι μαζί γυρίσουν στα σοκάκια του Αιτωλικού καταλήγουν το μεσημέρι στο στέκι τους για φαγητό. Το απόγευμα τις ίδιας ημέρας όλες οι παρέες συγκεντρώνονται μπροστά στο ναό της Παναγίας και αφού προσκυνήσουν αναχωρούν για το εξωκλήσι της Αγι’- Αγάθης.
      Εκεί παραμένουν γλεντώντας μέχρι το μεσημέρι της 23ης Αυγούστου. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας συγκεντρώνονται στο Σταθμό Αιτωλικού και από εκεί, σε παράταξη, πομπικά, πρώτα οι Αρματωμένοι και ύστερα οι έφιπποι, κάνουν πανηγυρική είσοδο στο Αιτωλικό. Πλήθος κόσμου περιμένει να τους υποδεχτεί και να τους καμαρώσει. Όλοι μαζί καταλήγουν στην κεντρική πλατεία για τον καθιερωμένο χορό των αρματωμένων. Αυτή τη νύχτα το Αιτωλικό απ’ άκρη σ’ άκρη γλεντάει. Το γλέντι θα συνεχιστεί και το επόμενο βράδυ, στις 24 Αυγούστου.
     Το πανηγύρι τελειώνει με την καθιερωμένη Μπαντονάδα στα στενά του Αιτωλικού. Αρματωμένοι και φίλοι χαιρετιούνται, ανταλλάσσουν ευχές, ασπάζονται ο ένας τον άλλον και χωρίζουν. Το πανηγύρι τελειώνει όχι μόνο γι’ αυτούς αλλά και για όλο το Αιτωλικό. Λίγο πριν χωρίσουν δε ξεχνούν να αναφερθούν και στην Αγι’- Αγάθη κι όλοι μαζί τραγουδούν:

Σου αφήνω την καληνυχτιά
Αγι’- Αγάθη μου γλυκιά.
Ρίχνω και μια κουμπουριά.
κάτω τ’ άρματα…. ‘’


Από το βιβλίο του Γ.Χ.Κομζιά, ‘’Το πανηγύρι της Αγι’ – Αγάθης‘’ , Αιτωλικό 1999
http://g-komzias.blogspot.com/search?updated-max=2009-04-09T21%3A39%3A00%2B03%3A00&max-results=7



Μουσική Παράδοση

Το μουσικό σχήμα που έκανε και κάνει ακόμα έντονη την παρουσία του στην περιοχή είναι η ζυγιά.

    

    
 
Η λέξη ζυγιά σημαίνει ζευγάρι, συγκρότημα από δυο ή τρία κύρια όργανα.Είναι δηλαδή ένα ολιγοπρόσωπο λαϊκό συγκρότημα που απαρτίζεται από δυο ζουρνάδες και ένα νταούλι. Ο γύφτος σχημάτιζε τη ζυγιά είτε από την δικιά του αποκλειστικά τη φαμίλια ή από τις γύφτικες φαμίλιες του δικού του ή των διπλανών χωριών.      Η ζυγιά είναι από τα πιο παλιότερα μουσικά σχήματα που δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα και κρατήθηκε, ιδίως στην ύπαιθρο, ίσαμε το τέλος της βασιλείας του Όθωνα και αποτελούνταν απο-κλειστικά από γύφτους. Στην Αιτωλοακαρνανία και συγκεκριμένα στην Νότια Αιτωλία αντέχει μέχρι σήμερα με σημαντικά κέντρα της το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι.
Εδώ η ζυγιά άκμασε και διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας χάρη στα ιδιότυπα λαϊκά πανηγύρια, που μόνο εδώ συναντιούνται, με κορυφαία αυτό του Αη – Συμιού, την Πεντηκοστή στο Μεσολόγγι και της Αγι’ – Αγάθης, στις 23 Αυγούστου στο Αιτωλικό. Στα πανηγύρια αυτά, με τον εθνικοθρησκευτικό χαρακτήρα τους τον κυρίαρχο ρόλο τον έχει η ζυγιά και ο υπαίθριος χώρος τέλεσης αυτών, σε συνδυασμό με το συμβολικό περιεχόμενό τους, επιβάλλει τη χρήση οργάνων με οξείς και δυνατούς ήχους.

 
 
Χορευτική Παράδοση

Η  μορφή  αυτή  της  Ζυγιάς,  καθώς  και    η  φύση  αυτών  των  πανηγυριών  δημιούργησαν  μια  ιδιαίτερη  μουσικοχορευτική  παράδοση,  που  μόνο  σ΄ αυτήν  εδώ  τη  γωνιά  της  νότιας  Α
ιτωλίας  συναντιέται.
Οι  χοροί που  απαντώνται  εδώ  είναι

1.      Εμβατήριο   των  αρματωμένων  ή  Αγιαγαθιώτικο
Είναι  η    μελωδία  που ακούγεται  κατά  τη  συγκέντρωση  των  αρματωμένων  και  σε  όλη  τη  διάρκεια  της  πομπής  των την  ημέρα  του  πανηγυριού. Σαν  μελωδία  δεν  έχει  καμιά  σχέση  με  την  περιοχή.  Θα  πρέπει  να  την  πήραν  οι  Έλληνες  από  το  στρατό  του  Ιμπραήμ,  που  ήταν  οργανωμένος  από  Γάλλους  αξιωματικούς, γιατί  ο  ίδιος  ρυθμός  συναντιέται  και  στο  γαλλικό  στρατό  ως  εμβατήριο  και  να  την  ταίριασαν  αργότερα  στο  συμβολικό  χαρακτήρα  των  πανηγυριών  τους.
Είναι  το  εμβατήριο  των  αρματωμένων. Παίζεται  σε  αρκετές  στιγμές,  κυρίως  όμως  κατά  την  ‘’σύναξη  των  αρματωμένων‘’ στις 21  Αυγούστου,  καθώς  και  σε  όλη  τη  διάρκεια  της  πομπής   με  την  είσοδό  τους  στην  πόλη  του  Αιτωλικού  στις  23  Αυγούστου,  αλλά  και  στο  τέλος της  τελευταίας  Μπαντονάδας  στις 24  Αυγούστου, όταν   οι  αρματωμένοι  χωρίζουν  μεταξύ  τους .

2.    Το  Τσάμικο
Είναι  ο  πιο  χαρακτηριστικός  χορός  του  πανηγυριού  και  ο πρώτος  στην  προτίμηση   των  ανδρών.  
Είναι  χορός  αργός,  σχεδόν  στον  τόπο,  με  ιδιαίτερο  τοπικό  χρώμα,  χορός  του  πρώτου. Χαρακτηριστικό  του  είναι  τα  πολύ  μικρά  βήματα,  το  απότομο  ‘’σπάσιμο‘’  του  ποδιού,  τα  καθίσματα  και  οι  στροφές  δεξιά  και  αριστερά. Οι  υπόλοιποι  που συμμετέχουν  στον  χορευτικό  κύκλο  ακολουθούν  τον  πρώτο ‘’παθητικά‘’, μένοντας  δηλαδή άλλοτε ακίνητοι και  άλλοτε  κάνοντας  κινήσεις  εκτός  ρυθμού,  περπατώντας. Αυτός  που  θα  μπει  να  χορέψει  μπροστά   πρώτα  θα  παραγγείλει  στους  μουσικούς  τι  θα  χορέψει  και  αφού  ετοιμάσει  το  μαντίλι  στο  χέρι  του,  το  δίνει  στον  δεύτερο  και  δοκιμάζει  την  σταθερότητά  του. Δεν  ξεκινάει  όμως  αμέσως  το  χορό. Αφήνει  για  λίγο  τους  μουσικούς να παίζουν  και με αρχίζει. Αυτό  γίνεται,  για  να  μπορέσει  ο  χορευτής  να  αυτοσυγκεντρωθεί.
Αφού  κρατηθεί  γερά  με  το  μαντίλι  γέρνει  το  σώμα  του,  όρθιο  χωρίς  να  λυγίσει,  πλάγια  προς  τα  δεξιά. Το  κεφάλι γυρίζει  και  αυτό  δεξιά,  το  βλέμμα  πέφτει  χαμηλά  στα  πόδια,  το  χέρι  έρχεται  πίσω  στη  μέση  και  κάτω.  Τα  βήματα  είναι  βαριά  και  σε  κάθε  πάτημα  το  σώμα  ανατινάζεται.  
Ο  καλός  χορευτής  στολίζει  το  χορό  του  με  καθίσματα,  στροφές   και  κωλοκαθιές. Το  κάθισμα  γίνεται  στο  όγδοο πάτημα  και  μετά  έχουμε  τίναγμα  και  στροφή  προς  τα  δεξιά  με  το  αριστερό  πόδι. Δεν  παρατηρούνται   στο  τσάμικο  χτυπήματα  του  ποδιού  με  το  χέρι  και  ούτε  χτυπήματα  του  χεριού  στο  έδαφος.
Οι  κινήσεις  της  γυναίκας  στον  Τσάμικο  είναι  διαφορετικές  από  εκείνες  του  άντρα. Αυτή  πατάει  με  σταθερότητα  σε  όλο  το  πέλμα  και  τα  βήματά  της  είναι  πιο  γρήγορα. Χρησιμοποιεί,  για  να  ομορφύνει  το  χορό  της,  ελαφρά  καθίσματα  και  στροφές. Όταν  κάνει  τη  στροφή  προς  τα  αριστερά,  πιάνει  το  μαντίλι  και  με  τα  δυο  της  χέρια  και  περνάει  από  κάτω. Η  στροφή  παρατηρείται με  ιδιαίτερη  συχνότητα  στο  χορό  της  γυναίκας,  όπου  η  πρώτη διαγράφει  μεγάλη  περίμετρο, σε  θέση   αντιμέτωπη  προς  τον  δεύτερο,  μέχρι  την  ολοκλήρωσή  της.
Οι  μελωδίες,  όλες   οργανικοί  σκοποί,  που  χορεύονται  ως  αργοί  τσάμικοι  χοροί  είναι: το  Λιασκοβίκι,  ο  Μπιρμπίλης,  ο  Ήλιος,  η  Παπαδιά,  η  Καρακάξα,  η  Ιτιά  η  Καρπενησιώτικη,  το  Μαχαλιώτικο  και  το  Ράστ. Πρώτο  σε  προτίμηση  μουσικό  κομμάτι έρχεται  η  Καρακάξα.  Χορεύεται  σχεδόν  αποκλειστικά  από  τους  άντρες.  Το  χαρακτηριστικό  της  είναι  το  ‘’γύρισμα‘’ της  μουσικής  που  κάνουν  οι  οργανοπαίχτες. Ολόκληρη  η  μελωδία  είναι  χωρισμένη  σε  τρία  διαφορετικά  μέρη. Το  ξεκίνημα  γίνεται  με   το  Τσάμικο  (1ο  μέρος), θα  το  γυρίσουν  μετά  στη  Ρούσα (2ο  μέρος), που   χορεύεται  με  τον  τρόπο  που  περιγράφεται  παραπάνω  και  τέλος  στα  Μασούρια  (3ο  μέρος),  συρτό  χορό  με  πιο  γρήγορο  ρυθμό.
2.1.  Ραστ
2.2.  Καρακάξα
Τσάμικος  χορός  με  χαρακτηριστικό  του  τα  μικρά  και  σχεδόν  επιτόπια  βήματα. Θεωρείται  από  τους  ντόπιους  χορός  λεβέντικος. Σύμφωνα  με  την  παράδοση  παίρνει  την  ονομασία  του  από  το  ομώνυμο  πουλί  και  αυτό  γιατί  οι  κινήσεις  που  κάνει  ο  πρώτος  του  χορού  μοιάζουν  με  τις  κινήσεις  του  ομώνυμου  πουλιού ,  όταν  αυτό  περπατά  στην  εξοχή.
Η  μελωδία  αποτελείται  από  τρία  μέρη.  Το  ξεκίνημα  γίνεται με  το  τσάμικο,  ύστερα  οι  γύφτοι  μουσικοί  το  ‘’γυρίζουν ‘’στο  συρτό  η  ‘’Ρούσα ‘’  και  στη συνέχεια  ο  ρυθμός  ανεβαίνει,  γίνεται  πιο  γρήγορος  με  την  ονομασία  ‘’Μασούρια ‘’.
        
3.    Συρτός
Η  ονομασία  ‘’Συρτός’’  σημαίνει  ότι  ο  πρώτος  του  χορού  είναι  ο  οδηγητής,  αυτός  που  έχει  την  πρωτοβουλία  των  κινήσεων  και  αυτός  ‘’σέρνει’’  τους άλλους  πίσω του,  που  τον ακολουθούν  πιστά.
Εκείνο  που  χαρακτηρίζει τους  συρτούς  χορούς γενικά  είναι  η  ηρεμία,  η  χάρη  και  η  απλότητα  των κινήσεων.  Οι  συρτοί  χοροί  είναι  έκφραση  της  ειρηνικής  ζωής,  όπου  κυριαρχεί  το αίσθημα  της  ευφορίας  και  της  λεπτής  αισθαντικότητας.  Γι’  αυτό  και  χορεύονται  κατά  προτίμηση  από  τις  γυναίκες.  
Συναντιέται  με  έξι  ή  δώδεκα  βήματα.
Ο  χορός  αυτός  έρχεται  πρώτος  στις  προτιμήσεις  των  γυναικών, οι  οποίες  επιλέγουν  συρτούς  τετράσημους  σε  γρήγορο  τέμπο  ή  επτάσημους,  ενώ   για  τους  άντρες  θεωρείται  χορός  ‘’της  σειράς‘’, δηλ.  απλός,  χορός   για  όσους   δεν  ξέρουν  να  χορεύουν.  Χορεύεται  με  έξι  πατήματα ( 1-2,3,4-5,6 ).
Εδώ  η  γυναίκα  διαφοροποιεί  τις  κινήσεις  της  ως  προς  τον  δεύτερο,  ως  προς  το  μαντίλι  και  ως  προς  τους  συγχορευτές  της.
  Προς  το  τέλος   του  μουσικού  κομματιού   ο  ρυθμός  γίνεται  πιο  γρήγορος   και  συχνά  οι  ζουρνάδες  σταματούν  και  ακούγεται  μόνο  ο  ξερός  ήχος  του  νταουλιού  ( είναι  αυτό  που οι  ντόπιοι  λένε  ξεροντάουλο). Τότε   ο  χορός  γίνεται  ‘’στον  τόπο‘’.  

 3.1.  Ο  αργός  Καλαματιανός,
Χαρακτηριστικός   οργανικός  σκοπός, που χορεύεται από  γυναίκες   και  άντρες  αλλά   με  ιδιαίτερη  προτίμηση   από  τους  άντρες   είναι  η  Ρούσα. Έχει  ρυθμό  επτάσημο,   που  τελειώνει   σε  γοργό  τετράσημο. Αποτελείται  από  δώδεκα  πατήματα.
Ο  άντρας  χορευτής  χορεύει  με  σοβαρότητα  και  αυτοσυγκέντρωση  και  δεν  αφήνει  περιθώρια  διάσπασης,  ενώ στολίζει  το  χορό  του  με  διάφορες  φιγούρες. Αυτές  συνήθως  είναι  δυο  καθίσματα, στο  πρώτο  και  στο  τέταρτο  πάτημα,  με  μια  μικρή  εκτίναξη  προς  τα  πάνω  σε  δεύτερο  χρόνο   και  μια  γρήγορη  στροφή  προς  τα  δεξιά  στο  τέσσερα  σε  ένα  χρόνο. Ο  χορός  του  διακρίνεται  από  έντονη, κοφτή  και  απότομη  κίνηση. Όταν   ο  ρυθμός  αλλάξει,  τα  πατήματα  γίνονται  έξι. Σε  κάποια  στιγμή   ο  πρώτος  αφήνει  τα  χέρια  του  και  χορεύει  ελεύθερα. Γυρίζει  την  πλάτη  του  προς  τους  συγχορευτές  του  και  το  μέτωπο  προς  τη  φορά  του  κύκλου. Ανοίγει  τα  χέρια  του   στην  έκταση,  λυγισμένα  ελαφρώς  στον  αγκώνα  και  κινεί  ελαφρά  τους  ώμους,  χορεύει  για  λίγο  και  μετά  ξαναπιάνεται  με  τον  δεύτερο. Αυτό  γίνεται  συνήθως  από τους  γεροντότερους.
Οι  νεότεροι, όταν  ο  ρυθμός  γίνει  πιο  έντονος, χορεύουν  ‘’στον  τόπο’’ και  τους  ζουρνάδες  πολλές  φορές  να  σταματούν  και  να  ακούγεται  μόνο  το  νταούλι , ‘’ξεροντάουλο‘’.  Χορεύουν  ο  ένας  δίπλα  στον  άλλον, στη  φορά  του  κύκλου  και  με  μέτωπο  προς  το  κέντρο  ή  ελεύθερα,  χωρίς  ο  πρώτος  να  πιάνεται  στον  κύκλο,  με  το  μέτωπο προς  τον  δεύτερο. Τέτοια  χορευτική  στιγμή  τη  χαρακτηρίζει  ένταση, κέφι  και  ζωντάνια. Πολλές  φορές  λύνεται  από  τον  κύκλο  και  ο  δεύτερος  και  χορεύουν  και  δυο  τους  αντικριστά  στο  εσωτερικό  του  κύκλου. Καθώς  ο  ρυθμός  γίνεται  όλο  και  πιο  γρήγορος,  μεγαλώνει   η  ένταση,   και   όταν  αυτή  φτάσει  στο  αποκορύφωμα  γίνεται  και  το  κλείσιμο  του  χορού.
Με τον  τρόπο  αυτό  χορεύονται  και  άλλες  μελωδίες  όπως  :‘’Τα  Μασούρια‘’, ‘’Τα   Μανουσάκια‘’,  ‘’Βρύση  μου  μαλαματένια‘’  κ.ά.
          
4.    Καρδερίμ’   Αιτωλικιώτικη  πατινάδα.

5.    Μπαντουνάδα
Μπαντονάδα  λέγεται  η  βόλτα  που  κάνουν  οι  αρματωμένοι  στα  δρομάκια  της  πόλης, τραγουδώντας  και  χορεύοντας. Αυτό  γίνεται  συνήθως  τις  πρωινές  ώρες  μετά  το  τέλος   του  γλεντιού.

Ο  συρτός  αυτός  ακολουθεί  μετά  το  χορό  των  αρματωμένων στην  κεντρική  πλατεία (23  Αυγούστου)  κι  όταν  αυτοί  κάνουν  τη  βόλτα  τους    στους  κεντρικούς  δρόμους   του  Αιτωλικού. Έχοντας  πίσω  τους  ζουρνάδες  προχωρούν  χορεύοντας  χωρίς  να  πιάνονται,  ελεύθερα , με  τα  χέρια  τους  σηκωμένα  ψηλά  και  φωνάζουν  ‘’Όπα! Όπα! Όπα!‘’. Και  ενώ  χορεύουν  σχεδόν  στον   ‘’τόπο‘’, ξαφνικά  οι  πρώτοι  θα  κάνουν  ένα  απότομο  ξεπέταγμα  μπροστά  και  θα  σταματήσουν  χορεύοντας  αντικριστά  περιμένοντας  και  τους  άλλους  ή  ξαναγυρίζουν  πίσω  με  τον  ίδιο  τρόπο. Το  μουσικό  κομμάτι,  που  συνήθως  έπαιζαν  οι  παλιοί  μουσικοί,  ήταν  το  ’Καρδερίνι‘’.
Τα  βήματα  του  χορού  είναι  εξ (δύο  τριαράκια ) σε  ρυθμό  2/4.

6.    Πιπέρι
Είναι  κωμικός  μιμητικός  χορός. Χορεύεται  και  από  τους  αρματωμένους  και  από  τους  καβαλαραίους. Οι  πρώτοι  τον  χορεύουν μόνο  στο  χώρο  της  Αγι’ - Αγάθης  το  βράδυ  της  21ης  Αυγούστου. Από  τους  δεύτερους  χορεύεται  και  στο  Αιτωλικό  τις  μέρες  που  γλεντούν  εκεί.
Το  πιπέρι  χορεύεται  πάντα  με  το  αντίστοιχο   τραγούδι  ‘’Πώς  το  τρίβουν  το  πιπέρι‘’,  που  τραγουδιέται  ή  από  τους γύφτους  οργανοπαίχτες  ή  από  τους  ίδιους  τους  χορευτές.  Ο  ρυθμός  του  είναι  τετράσημος  σε  αργό  τέμπο  άλλοτε  με  εναλλαγές  του  ρυθμού,  αργά - γρήγορα  και  άλλοτε  όχι.  Χορεύεται  συνήθως  με  τα   βήματα  του  συρτού. Ο  πρώτος  του  χορού  είναι  αυτός  που  συνήθως  οδηγεί  το  τραγούδι,  αλλά  και  τους  άλλους  να  κάνουν  ό,τι  ο  ίδιος  τραγουδάει,  αρχίζοντας πρώτος  αυτός  να  κάνει  ό,τι  λέει  το  τραγούδι.

7.         Χασαποσέρβικο  Αιτωλικού
 
Άλλες  μελωδίες
Άλλες  μελωδίες  οι οποίες  ακούγονται  στο  πανηγύρι  είναι  το  Καραβλάχικο  και  η  Γαλάτα.  Είναι  αργοί  καθιστικοί  σκοποί  του  τραπεζιού,  οι  οποίοι  παίζονται  συνήθως  στο  ξεκίνημα  του  γλεντιού  και  έχουν  ως  σκοπό  να  φέρουν  τους  πανηγυριστές σε  κατάσταση  κεφιού. Παλαιότερα ,  όταν  μετά  το  χορό  στην  κεντρική  πλατεία  οι  αρματωμένοι  έκαναν  την  καθιερωμένη  βόλτα  στους  δρόμους  του  Αιτωλικού,  οι  μουσικοί  έπαιζαν  μια  ξεχωριστή  μελωδία,  η  οποία  αποτελούνταν  από  δυο  μουσικά  μέρη  αργό - γρήγορο ,  το  Καρδερίνι.  Σήμερα  η  μελωδία  αυτή  έχει  ξεχαστεί  απ’  τους  μουσικούς.  


Απ'  το  βιβλίο  του  Γ.Χ.Κομζιά  ''Το  πανηγύρι  της  Αγι' - Αγάθης'',  Αιτωλικό  1999.



Η φορεσιά των Αρματωμένων

Οι  αρματωμένοι

Ενδυμασία  (φορεσιά)- Τσαπράζια – Άρματα
   Μεγάλο  ενδιαφέρον  στη  γενική  διαδικασία του  πανηγυριού  της  Αγι' - Αγάθης,  παρουσιάζει  ‘’το  αρμάτωμα‘’  των πανηγυριστών. Το  να  ‘’ντυθεί  αρματωμένος‘’  κάποιος  σημαίνει  να  φορέσει  όλα  εκείνα  που  φορούσαν  οι  ηρωικοί  αγωνιστές  του  1821. Έτσι λοιπόν  απαραίτητο  συμπλήρωμα  του  αρματωμένου  είναι  η  φορεσιά  και  η  αρματωσιά.  Το  άσπρο  και  το  μαύρο  της  αιτωλικιώτικης  φορεσιάς  σε  συνδυασμό  με  το  ασημί  της  αρματωσιάς  δίνει  αέρα  επιβλητικότητας  και  λεβεντιάς.

 Τα  μέρη  της  ενδυμασίας  με  τη  σειρά  που  φοριούνται  απ’  τους  αρματωμένους  είναι:
1.   Οι  κάλτσες  ή  σκάλτσες: Είναι  άσπρες  βαμβακερές  και  σκεπάζουν  τα  πόδια  απ’  τον  αστράγαλο  ως   τη  μέση.
2.   Οι  καλτσοδέτες:Ακριβώς  πίσω  και  κάτω από  το  γόνατο  δενόταν  με  πολύ  τέχνη   μια  πλατιά   λωρίδα  πλεχτή, μαύρη  ή  καφέ, η  καλτσοδέτα, που  τέλειωνε  σε  γαϊτάνι  και  αυτό  σε  φούντα.
      3.   Η  κορμοφανέλλα:   Η  κορμοφανέλλα  φοριόταν  κατάσαρκα  και  παλιότερα ήταν  ολόλευκη. Μονάχα  στη  άκρη  στο  μανίκι  κεντιόνταν  με  κεντίδια  μαύρα,  γαλάζια   ή  κόκκινα.  Σήμερα   αυτή  αντικαταστάθηκε  από  ένα  βαμβακερό   μακρυμάνικο   μπλουζάκι  άσπρο  ή  μαύρο.
4.   Το  πουκάμισο:   Πάνω  από   το  μπλουζάκι  ο  αρματωμένος  φοράει το  φαρδυμάνικο λευκό πουκάμισο ή κάμσο. Οι  αρματωμένοι  συνηθίζουν  να γυρίζουν  τα  μανίκια  και  να  τα  πιάνουν  με  παραμάνες   απ’  την  κορυφή  του  ώμου αρματωμένου.
      5.   Η  φουστανέλα:  Η  φουστανέλα αποτελείται  από  δύο  φύλλα  και  κάθε  φύλλο από  σαράντα  περίπου  μάνες  δηλ.  διακόσια  σαράντα  λαγγιόλια, σύνολο  τετρακόσια  ογδόντα και  φτάνει μέχρι  το  γόνατο (έχει  μάκρος  όσο  δύο  πιθαμές). Τα   φύλλα  φοριούνται  το  ένα  μπρος  και  το  άλλο  πίσω  και  ενώνονται  στα  πλάγια  της  μέσης   με  κουμπιά  ή  σιδερένιες  κόπιτσες
6.   Το  γελέκι  ή  γιλέκο:  Πάνω  από  το  πουκάμισο   φορούν  το  γιλέκο,  χωρίς  τα  ριχτά  μανίκια  πίσω.  Παλιότερα  χρησιμοποιούσαν  δύο  ειδών  γιλέκα:  Το  ανοιχτό  (μπροστά)  και  το  σταυρωτό.  Φτιάχνεται  από  μαύρο  ή  μπλε  μάλλινο  δίμιτο  ύφασμα  ή  από  ύφασμα  ευρωπαϊκό,  την  τσόχα .
7.   Η  σκούφια:  Κατασκευάζεται   από  μαύρο  μεταξωτό  ύφασμα  (ατλάζι). Ο   γύρος  στολίζεται  με  μεταξωτά  μαύρα  ή  χρυσά  χάρτσια  που  ράβονται  με  μπερσίμι.
8.   Τα  τσαρούχια:  Είναι  μαύρα  με  μεγάλη  φούντα  στη  μύτη.
9.   Το  σελάχι:  Το  σελάχι,  μια  θήκη  από  δέρμα  ή  από από  χοντρό  χαρτόνι  ντυμένο  με  πανί  δίμιτο  ή  χοντρό  βελούδο,  μπαίνει  στη  μέση  πάνω  από  τη  φουστανέλα  και  συγκρατείται  από  πλατειά  δερμάτινη  ζώνη  που  δένεται  πίσω  στη  μέση.
10.    Τα  μαντίλια:  Οι  αρματωμένοι χρησιμοποιούν πέντε - έξι   μεταξομάντιλα. Το  ένα  από  αυτά  το δένουν  στο  λαιμό  και  τα  υπόλοιπα  τα  στερεώνουν  στο  σελάχι.
11.    Η  καπνοσακούλα:  Παλιότερα  απαραίτητο  εφόδιο  κάθε  αρματωμένου  ήταν  και μια βελούδινη χρυσοκέντημένη καπνοσακούλα,  που  την  κρεμούσαν  από  τη  μέση  στη  δεξιά   μεριά. 

Τσαπράζια  λέγονται  τα  ασημένια  κοσμήματα  της  φορεσιάς. Σήμερα έχουν  αντικατασταθεί  από  μπρούντζινα  επιχρυσωμένα.  Αυτά  είναι :
1.   Το   σταυρωτό  κιουστέκι:  Είναι  ιδιότυπο  αλυσιδωτό  και  πολύπλοκο  εξάρτημα  της  φορεσιάς. Αποτελείται  από  μια  τετράγωνη  ή  στρογγυλή  πλάκα  στο  κέντρο  και  τέσσερις  τριγωνικές  πλάκες  στις  άκρες.  Στερεώνεται  χιαστί  στο στήθος του  αρματωμένου. 
2.   Η  ασ(η)μοσουγιά  ή  σουγιά:  Είναι  και  αυτό  ένα  ιδιότυπο  αλυσιδωτό  εξάρτημα  που  κρέμεται  πάνω  από  τη  φουστανέλα Αρχικά ήταν μια  αρβανίτικη ασημοσουγιά,  που  την  κρεμούσαν  στο  αριστερό  πλάι  με  ασημένια  αλυσίδα  και  την  έμπηγαν  στο  σελάχι. Με  τον  καιρό  όμως αντικαταστάθηκε  από το  συγκερκιμένο  κόσμημα,  το  οποίο  όμως  κράτησε  την   παλιά  ονομασία,  Ασημοσουγιά. Οι  αρματωμένοι  χρησιμοποιούν  δύο  τέτοιες  σουγιές. Η  μία  σκεπάζει  το  μπροστινό  μέρος  της  φουστανέλας  και η  άλλη το  πίσω.
3.   Το  φυσεκλίκι :  Έχει  σχήμα  τριγωνικό,   φτιαγμένο  από  δερμάτινες  λουρίδες,  που  καταλήγει  σε   μια  ασημένια  παλάσκα.
4.   Οι   παλάσκες:  Αυτές  στερεώνονται   από  τη  ζώνη  του  σελαχιού  στο  πίσω  μέρος.
5.   Το  χαϊμαλί  (το  φυλαχτό ):  Ήταν  μια θήκη,  όπου έκλεινε μέσα   κάθε  λογής  φυλαχτικά  και  το  κρεμούσαν  με  αλυσίδα  από  το  λαιμό και  έπεφτε  προς  τα  αριστερά  του  στήθους  πάνω  περίπου  από  την  καρδιά.
6.   Τα  τσαρουχοθήλυκα  ή  τσαρουχοτοκάδες:  Ήταν   οι  κεντημένες  πόρπες  των  τσαρουχιών.
7.   Η  ασημένια  πισώπλακα:  Ήταν  μια  ασημένια  πλάκα  που  την  κρεμούσαν  οι  αρματωμένοι  στην  πλάτη  του  γιλέκου,  στη  μέση και  έφτανε  μέχρι  τη  βάση  του.
8.   Τα  γονατάρια:  Ήταν  ασημένιες  φλωροκαπνισμένες  κοίλες   θήκες (γαντζούδια), που  έμπαιναν  μπροστά  στα  γόνατα.
9.   Τα  δαχτυλίδια.: Πέρα  από  το  στολισμό  της  φορεσιάς, οι  αρματωμένοι  στόλιζαν  και  τα  δάχτυλα  των  χεριών  τους  με  φανταχτερά  δαχτυλίδια.
Με  τον  καιρό  από  τα  παραπάνω  κοσμήματα  της  φορεσιάς  έπαψαν  να  χρησιμοποιούνται  οι  παλάσκες,  το  χαϊμαλί,  οι  τσαρουχοτοκάδες,  τα  γονατάρια και  τα  τελευταία  χρόνια  τα  δαχτυλίδια.

Το  καμάρι  του  αρματωμένου   είναι  τα  άρματά  του,  που  είναι  τα  εξής;
1.   Tα  ασημοκούμπουρα
2.   Το  χαρμπί  ή  μασάκι: Είναι  ασημένια  μυτερή  βέργα  και  με  το  κυλινδρικό  θηκάρι  του  χρησίμευε  στο  γέμισμα  της  πιστόλας
3.   Η  κάμα: Μαχαίρι  με  κόψεις  κι  από  τις  δυο  μεριές. Ο  γενικός  αυτός  οπλισμός  συμπληρώνεται  με  λογής  μαχαίρια   των  οποίων  οι  φανταχτερές  λαβές  εξέχουν  από  το  σελάχι  για  εντυπωσιασμό.
4.   Το  γιαταγάνι
5.   Η  πάλα
6.   Το  καριοφίλι
 Από  το  βιβλίο  του  Γ.Χ.Κομζιά  ‘’Το  πανηγύρι  της  Αγι’ – Αγάθης‘’, Αιτωλικό 1999